तराजुमा बाबु-छोरा

-•खगेन्द्र संग्रौला
क्रान्तिकालीन चीनका लेखक लु स्युन थिए निकै नै जौडे जुधारु । नवीन विचार र जनसंस्कृतिको मोर्चामा ती मरिमेटेर जुधे । र, तिनले थुप्रै पुरातनपन्थी र रूढिमार्गीहरूलाई हाबाकाबा खेलाए । परचक्रीहरू न्याय र नैतिकतायुक्त एवं अग्निमय तर्कवितर्कको शास्त्रार्थमा जब धुलो चाट्थे, ती निस्तेज र निरूपाय भई लु स्युनको नितान्त निजी जीवनमाथि अतिक्रमण गर्थे । लु स्युनका दाँत पहेँला थिए । दाँत ताकेर हरूवा काजीहरूले तिनलाई 'पहेँल्दाँते'को फत्तुर लगाए । उमेर निकै पाको भइसकेर पनि लु स्युनका सन्तान भएका थिएनन् । सन्तान नहुनुलाई तारो बनाएर दुर्मति मनुवाहरूले तिनलाई 'अलच्छिनी निसन्तान बूढो' भनी गर्नु नगर्नु गिल्ला गरे । लामो पर्खाइपछि जब सन्तान पैदा भयो, लु स्युन परपीडक अन्तरेहरूलाई सम्झिँदै दङ्ग परे । र, निसन्तानको फत्तुरको प्रत्युत्तरमा तिनले जमाएर जबाफ दिए— अब भने मेरो पनि छोरो भयो !

बाबु बन्न जोकोहीलाई लु स्युनलाई झैँ गाह्रो पर्दैन । बाबु बन्न न प्रतिभा र लगन चाहिन्छ, न शुभ मुहूर्तको प्रतीक्षा गर्नुपर्छ, न त प्रशिक्षण र सीपकै खाँचो पर्छ । नररूपी दोपाया भालेले पोथीलाई ऋतुदान गरे पुग्यो, पोथीको गर्भाशयमा प्रकृतिले आफैँ छोरो बनाइदिन्छ । गाह्रो त गतिलो बाबु हुन पो छ । बाबुको रूपमा आफ्नो भूमिकाको स्मरण गर्दा लाग्छ, छोरीको हकमा म ठीकठीकैको बाबु भएँछु, छोराको हकमा भने त्यस्तैउस्तै बाबु ।

मुक्तकहरु

- विष्णु बैकुण्ठे
१.
दुःख कति गरेँ गनिसाध्य छैन
आँशु कति झारेँ भनिसाध्य छैन
पौरख गरे स्वदेशमै सुखी रहिन्छ
कमाउन विदेशमै जानु बाध्य छैन

२.उतिखेर माया पनि धेरै भयो सस्तो
आज बल्ल थाहा भो मरुभूमी कस्तो
पृयाले सम्झाउँदा उल्टो खेदियो
नपाइने नै रहेछ जन्मभूमी जस्तो

३.
नेपालमै मन भए पनि विदेशमा पाऊ छ
विछोड र वेदनाका हृदयभरी घाऊ छ
दशनङ्ग्रा खियाउन अब विदेशिन्न
फर्कि जान्छु गाउमै आफ्नै ठूलो भाऊ छ

४.
कल्याणकारी भाषणको गीत यस्तै छ
साँढे जुध्दा बाछो मिच्ने जीत यस्तै छ
नालायक नै नायक बन्दा देश भ्रष्ट भो
एउटा रुँदा अर्को हाँस्ने रित यस्तै छ

५.
पहिलो भेटमै नजरको वाण लाग्यो तिमीलाई
मोहिनीको ब्रम्हस्त्रले हिर्काई भाग्यो तिमीलाई
प्रेमको घाऊमा मल्हमपट्टी गर्ने साथी पाउँदा
सँगै बसी जून हेर्ने इच्छा जाग्यो तिमीलाई

हुस् गुरु

- बुद्धिसागर
दिउसो साढे चारबजेतिर कटासे बजारमा मुर्मुरिएका गोरुको लस्करझैं बजारका केटाहरू दगुरिरहेका थिए। संख्या तीसएकतीस जना। मान्छेहरू घरका बार्दलीमा बसेर रमाइलो हेरिरहेका थिए। म भने सुरुमा गद्र्याङगुद्रङ दगुरिरहेका केटाहरू देखेर तर्सेको थिएँ- कतै फेरि ग्याङफाइट भयो कि! बजारमा हप्तैपिच्छे फाइट भइरहन्थ्यो। तर, होइन रहेछ। त्यस भीडलाई एकजना नयाँ मानिसले सम्हालिरहेका थिए।

उनी भीडको अघिल्तिर दगुरिरहेका थिए। तलमाथि सिमलको भुवाजस्तो सेतो कपडा र कम्मरबाट तलतिर लत्रेको कालो बेल्ट। बेल्टअघिल्तिरका दुइटा पाता घाइते सर्पझैं एकअर्कासित जुधिरहेका थिए। भीड जमराखोलाको किनारतिर लाग्यो। खोलाको किनारमा ठूलो चौर थियो, जहाँ अघिल्लो वर्ष वीरेन्द्र रनिङ सिल्ड भएको थियो। म पनि पछिपछि दगुरेँ।

दगुर्दै गर्दा मैले थाहा पाएँ- अघिअघि दगुर्ने मानिसलाई 'गुरु' भन्नुपर्ने रहेछ। केटाहरूले 'सुनिल गुरु' भन्न थासिकेका रैछन्। गुरु ताइकान्दो सिकाउन धनगढीबाट कटासे आएका हुन् रे। उनले ताइकान्दोमा पहिलो 'डन' पाइसकेका रे। ब्ल्याक बेल्टभन्दा पनि ठूलो। गुरुले चौरमा पुगेपछि सबैलाई बिस्तारै गोडा चलाउँदै उभिन भने। धेरै त सास फुलेर स्वाँस्वाँ भइसकेका थिए। कतिले त सर्पले झैं जिब्रो बाहिर निकाल्न थालिसकेका थिए। गुरुले सबैलाई गोलबद्ध हुन भने। र, कराए- सबैले पालैपालो परिचय दिने।

के डेरा के घर...

- दीपक भट्टराई
बस चढ्नु अगाडि मलाई लागेको थियो, म सापिन जाने आफन्त दाइहरुको डेरा भएको ठाउँलाई बागबजार भन्छन्। 'ए त्यसो भए त तिमी बस्ने ठाउँ र क्याम्पस नजिकै रहेछ,' बस चढाउन आएका मामाले भन्दा म अलमलिएँ। भृकुटीमण्डपस्थित रत्नराज्य क्याम्पस, आफन्त दाइहरु डेरा गरी बस्ने ठाउँ भन्दा निकै पर थियो। सिट नपाएर मुडामा बसेर रातभरको यात्रा गरिरहँदा मैले सम्झें, म जाने ठाउँको नाम बागबजार होइन नयाँबजार हो। त्यो बेला काठमाडौं भित्र बाहिर गर्ने सबै बस अहिलेको पुरानो बसपार्कबाट चल्थे। बसपार्कबाट नयाँबजार जान नसकेपनि नयाँबजारको मामा कन्फेक्सनरी गल्लीमा पुर्याइदिएपछि दाइको डेरा पत्ता लाउन सक्छु भन्ने विश्वास थियो। दुई तिर अग्ला अग्ला पर्खाल भएको साँघुरो गल्लीको सम्झना थियो। म एक्लै काठमाडौं आउनु पहिले बा र म दाइको डेरामा बसेर भर्नाका लागि क्याम्पसहरु चहारेका थियौं।

बुटवल-काठमाडौं चल्ने नाइटबसबाट बसपार्कमा उत्रिदाँ तीन पाङ्ग्रे काला टेम्पुका लाइन थिए । १८ वर्ष पहिले काठमाडौ झर्दा दरीले बेरेको सिरक-डसनाको पोको, एउटा ठूलो झोला र दाइहरुले चामल-तरकारी किन्ने पसलेको फोन नम्बर साथमा थिए। मोलमलाईमा तीस रुपैयाँ मन्जुर गरेर बसपार्कबाट एउटा कालो टेम्पु समातें । डेरा पत्ता लगाउन सक्छु कि सक्दिन्न भन्ने डरले धेरै बेर सताएन। डेरामा पुग्दा दाइहरु सुतिरहेकै थिए। अत्यावश्यक संवाद मात्र गर्ने एकाघरका दाजु-भाइ बसेको एक कोठे डेरामा म बिस्तरासहित आउँदा उनीहरुले अप्ठेरो माने झैं लागेन। महिनाको चार सय ५० रुपैयाँ तिर्नुपर्ने कोठामा म थपिदाँ भाडा पनि बाँडफाँड हुन्थ्यो।